Papiamento

De moedertaal van Curaçao, Bonaire en Aruba is het Papiamento, een creoolse taal waarin Europese en Afrikaanse invloeden op levendige wijze zijn vermengd. Het creools is een verzameling van een uiteenlopend aantal talen, variërend van volledig ontwikkelde talen zoals het Sranang en Saramacano (gesproken in Suriname) en Haïtiaans Creools, het Pidginengels van Jamaica en Barbados (nu erkend als twee zelfstandige talen), tot de bijna uitgestorven slavendialecten die nog gesproken worden aan de kust van Georgia en aan de kust van Peru en Chili.
Hoewel al deze talen uniek zijn, is het Papiamento de enige creoolse taal die overal in alle lagen van de samenleving gesproken wordt. Daarentegen worden de andere creoolse talen voornamelijk door de lagere sociale klassen gesproken en vaak door de hogere klassen veracht.


Een historisch overzicht
Hoewel taalkundigen het niet eens zijn over de herkomst van de creoolse talen, is de meest algemeen geaccepteerde theorie dat al deze talen één gemeenschappelijke oorsprong hebben. Deze zogenaamde lingua franca ontwikkelde zich al in de 15e eeuw langs de westkust van Afrika als een communicatiemiddel tussen Portugese kooplieden en verschillende Afrikaanse stammen met elk hun eigen taal. Deze lingua franca had de grammaticale basisstructuur van een Afrikaanse taal en een grotendeels Portugese woordenschat.
Later werd de lingua franca het voornaamste communicatiemiddel tussen de verschillende volkeren die betrokken waren bij de overzeese slavenhandel.

In Curaçao is de eerste zelfstandige taal die zich uit de lingua franca ontwikkelde waarschijnlijk het Guene geweest, tegenwoordig een uitgestorven taal die gesproken werd door de slaven onderling – en zelfs tot aan het begin van deze eeuw nog onder de negroïde Curaçaoënaars uit de lagere klassen. (Het woord Guene zelf lijkt te verwijzen naar de oude naam voor de westkust van Afrika). Tegenwoordig is de naam alleen nog bewaard gebleven in sprookjes, liedjes en verhalen die vastgelegd zijn in de jaren ’50 en ’60.

Het Papiamento, daarentegen, ontwikkelde zich als een communicatiemiddel tussen verschillende sociale en etnische groepen, met Nederlandse, Spaanse, Engelse en ook nog Portugese invloeden. Al tegen het eind van de 17e eeuw verschenen uit het Papiamento afgeleide woorden in Nederlandse teksten. Tegen de 18e eeuw was het Papiamento op het eiland de taal geworden die de meeste voorkeur genoot.

In de 19e eeuw werd het Papiamento erkend, wat voor een groot deel aan de rooms-katholieke kerk te danken is. Het eerste boek in het Papiamento werd in 1825 door de bisschop gedrukt, gevolgd door een serie catechismussen en religieuze boeken.

De kerk had zelfs haar eigen drukpers voor Papiamento uitgaven. Tegen het midden van deze eeuw verschenen er niet-religieuze boeken, waaronder het eerste woordenboek en het eerste grammaticaboek. In de 20e eeuw pikten de duizenden immigranten die in grote groepen naar het eiland kwamen om in de raffinaderijen te werken voldoende Papiamento op om te kunnen communiceren, ondanks het feit dat hun kinderen op school Nederlands leerden.

Kenmerken
Omdat het een relatief jonge taal is, is het Papiamento voortdurend in ontwikkeling. Net als de plaatselijke cultuur is het Papiamento een zeer gericht op gesproken taal, met een rijke traditie aan verhalen, gedichten, melodieën, liedjes en volksverhalen die generaties lang doorverteld zijn. Het gesproken woord klinkt aangenaam ritmisch. Zoals alle creoolse talen is de grammatica eenvoudig en de spelling bijna geheel fonologisch.

Er zijn duidelijke verschillen in de grammatica, de woordenschat en de spelling van het Papiamento van Curaçao, Bonaire en Aruba. Zelfs op Curaçao is er onderscheid in het gebruik van de taal al naar gelang de sociale klasse en de etnische verschillen: sommige mensen strooien Nederlandse woorden door hun zinnen, terwijl anderen Spaanse woorden gebruiken.

Het Papiamento van nu
Het Papiamento is ongetwijfeld de meest gesproken taal van Curaçao, en niet het Nederlands. Volgens de volkstelling van 1992 wordt in 90% van alle gezinnen Papiamento gesproken. Hoewel officiële regeringsdocumenten in het Nederlands gedrukt worden, wordt in het parlement Papiamento gesproken. Radio en televisie bieden zeer veel programma’s aan in het Papiamento en ook de meeste dagbladen zijn in het Papiamento.

Ook is er een uitgebreid literatuuraanbod in het Papiamento, waaronder originele werken en vertalingen. Het onderwijs wordt nog in het Nederlands gegeven, hoewel Papiamento sinds 1986 als een aparte taal onderwezen wordt.
Tegenwoordig ontwikkelt het Papiamento zich zeer voorspoedig. Hoewel niet meer dan 200.000 mensen de taal spreken, is er weinig gevaar voor uitsterven. Papiamento maakt een wezenlijk deel uit van de ware identiteit van de Curaçaoënaars en wordt met trots gebruikt door mensen van alle maatschappelijke standen.